Pochówki w urnach odkryte podczas badań w 2025 roku. (Fot. Adrian Chlebowski/CAŚ UW)
Kamienna płyta z wyrytymi konturami ludzkiej fizjonomii, określana przez naukowców mianem „figurki-idola”, a także obszerne cmentarzysko ciałopalne, zawierające dwanaście pochówków – to efekty prac armensko-polskiej ekspedycji archeologicznej w czasie eksploracji stanowiska Argisztihinili w Armenii.
Argisztihinili to antyczne miasto-forteca, założone w roku 774 p.n.e. W VIII i VII stuleciu p.n.e. stanowiło jeden z najważniejszych punktów administracyjnych i ekonomicznych Królestwa Urartu, znajdującego się na obszarze Kaukazu Południowego.
Armeńsko-polska ekspedycja, która właśnie zakończyła drugą serię prac badawczych, realizowała je na Wzgórzu św. Dawida (orm. Surb Davti Blur) — jednym z dwóch wzniesień, na których znajdują się pozostałości miasta Argisztihinili.
Prace nadzorują dr Mateusz Iskra z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW (CAŚ UW) oraz Hasmik Simonyan z Instytutu Archeologii i Etnografii Narodowej Akademii Nauk Republiki Armenii, a także Służby Ochrony Dziedzictwa Historycznego i Muzeów-Rezerwatów Kulturowych Armenii.
Podczas minionego sezonu część zespołu badawczego penetrowała okazałe budowle tarasowe, których powierzchnia użytkowa wynosi około 400 m kw. Te domostwa datuje się wstępnie na schyłek VII lub VI wiek p.n.e. – przekazało CAŚ UW.
– Byliśmy zadziwieni znakomitym poziomem zachowania tych konstrukcji. W wykopanych fragmentach pomieszczeń ocalały pierwotne podłogi z cegły suszonej i płyt kamiennych – oznajmił dr Iskra, szef Zakładu Studiów Bliskowschodnich CAŚ UW, w oświadczeniu prasowym.
Dzięki temu archeolodzy zyskali informacje, które umożliwiają rekonstrukcję niektórych aspektów życia codziennego dawnych mieszkańców.
W jednym z domów wyodrębniono pomieszczenie magazynowe, w którym wciąż znajdowały się spore naczynia do przechowywania, umieszczone w podłożu. Niemniej jednak, największe zdumienie wywołało pobliskie pomieszczenie.
– Obok bocznej ściany kamiennego obiektu w formie skrzyni natrafiliśmy – z niemałym zaskoczeniem – na kamienną płytę z wyżłobionymi liniami ludzkiej twarzy. To figurka-idol, zachowana w swoim pierwotnym miejscu – relacjonował dr Iskra.
Figura, sięgająca około pół metra wysokości, została stworzona z tufu wulkanicznego. Ukazuje mocno uproszczone oblicze z wyraźnie zaznaczonymi brwiami, blisko osadzonymi oczyma, długim nosem i wąskimi wargami. Według odkrywców, podobne idole są znane z innych lokacji w Armenii; przypuszcza się, że są one związane z kultem antenatów lub urodzaju.
Aby lepiej zgłębić funkcję idola z Argisztihinili, eksperci planują analizy chemiczne zawartości kamiennej skrzyni – mają nadzieję na odkrycie resztek substancji, które pozwolą na interpretację jego znaczenia.
Drugim odkryciem sezonu okazało się rozległe cmentarzysko popielnicowe z dwunastoma grobami ciałopalnymi.
– Prochy zmarłych składano z wielką pieczołowitością w urnach ceramicznych, często wraz z towarzyszącymi im darami grobowymi – objaśniła Hasmik Simonyan, specjalizująca się w antropologii fizycznej.
Jak zaakcentowała, jest to znalezisko unikatowe w skali całego kraju – najpewniej największe i najlepiej zachowane cmentarzysko urnowe, jakie dotychczas odkryto w Armenii.
Wyjątkowy stan zachowania urn umożliwia badaczom pełniejsze zrozumienie obrządków pogrzebowych oraz rytuałów społeczności zamieszkującej obszary, które pozostawały pod wyraźnym wpływem kultury urartyjskiej. To odkrycie otwiera nowe perspektywy badań nad strukturą społeczną, przekonaniami i kontaktami regionalnymi lokalnej ludności w I tysiącleciu p.n.e.
Kolejny sezon badań w Argisztihinili planowany jest na wiosnę 2026 r. Wówczas rozpocznie się nowa faza projektu badawczego, wspartego dotacją z Narodowego Centrum Nauki. (PAP)
Nauka w Polsce
ekr/ bar/
Galeria (8 zdjęć)
-
1/8 Eksploracja cmentarzyska urnowego. (Fot. Adrian Chlebowski/CAŚ UW) -
2/8 Eksploracja cmentarzyska urnowego. (Fot. Adrian Chlebowski/CAŚ UW) -
3/8 Eksploracja cmentarzyska urnowego. W tle – góra Ararat (Fot. Adrian Chlebowski/CAŚ UW) -
4/8 Widok na cmentarzysko. (Fot. Adrian Chlebowski/CAŚ UW) -
5/8 Jeden z odkrytych domów urartyjskich. (Fot. Patryk Okrajek/CAŚ UW) -
6/8 Kierownicy ekspedycji Hasmik Simonyan i Mateusz Iskra. (Fot. Tigran Zakyan) -
7/8 Głowa idola przed jego pełnym odsłonięciem. (Fot. Michalina Andrzejewska/CAŚ UW) -
8/8 Pochówki w urnach odkryte podczas badań w 2025 roku. (Fot. Adrian Chlebowski/CAŚ UW)
