Przykłady pierścionków i kółek przelotowych ze szkła ołowiowego. Zdjęcie: materiały prasowe
W średniowiecznej Polsce biżuteria ze szkła ołowiowego była produkowana na dużą skalę, wykorzystując surowce pochodzące z lokalnych złóż do produkcji koralików i pierścieni. Badania przeprowadzone przez polskich archeologów potwierdzają, że w Polsce istniały warsztaty, w których półprodukty były przetwarzane na biżuterię.
Przez większość średniowiecza szkło ołowiowe było używane głównie do małych przedmiotów, elementów dekoracyjnych lub szkliwa; jednak w niektórych kulturach wytwarzano z niego również pojemniki. We wczesnym średniowieczu skład szkła składał się głównie z krzemionki i tlenku ołowiu, chociaż później udział tlenku ołowiu w jego produkcji spadł.
Najwcześniejsze szklane paciorki ołowiane pochodzą z Egiptu i datowane są na XVIII dynastię (ok. 1450–1425 p.n.e.). Pierwsze udokumentowane przepisy na szkło zawierające ołów można prześledzić do VII wieku p.n.e., pojawiają się w tekstach z Mezopotamii.
W Europie wiedza o tym, jak wytwarzać szkło ołowiowe, rozpowszechniła się od X do XIV wieku, prawdopodobnie podróżując z Azji Południowo-Wschodniej na kontynent przez Jedwabny Szlak. Ten rodzaj szkła wytwarzano w regionach takich jak Półwysep Iberyjski, dzisiejsze Niemcy, Polska, a prawdopodobnie także w Rosji i na Kaukazie.
„Europa Środkowo-Wschodnia odegrała kluczową rolę w popularności szkła ołowiowego, szczególnie w XII wieku, który uważany jest za jego szczytowy okres na tych terenach” – powiedziała PAP dr Aleksandra Pankiewicz z Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr).
„Historycznie, proponowano, że średniowieczne artefakty ze szkła ołowiowego odkryte w Polsce pochodziły z lokalnego źródła. Potwierdza to obfitość podobnych typów biżuterii i bogate zasoby surowców w regionie Olkusza, co ułatwiało produkcję takich przedmiotów, chociaż do tej pory brakowało namacalnych dowodów” – dodała dr Ewelina Miśta-Jakubowska z Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ) i Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ).
Na granicy Małopolski i Śląska znajdują się złoża ołowiu, które były eksploatowane co najmniej od epoki żelaza, co niedawno potwierdził zespół badawczy, w którego skład wchodziła dr Ewelina Miśta-Jakubowska. Badanie wykazało, że złoża te były eksploatowane już w VI wieku p.n.e., a znacząca eksploatacja rozpoczęła się około XI wieku.
Wspólny wysiłek naukowców z Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Narodowego Centrum Badań Jądrowych, Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie oraz Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk (IAE PAN) we współpracy z Juniata College w USA pozwolił na przeanalizowanie proporcji izotopów ołowiu w biżuterii szklanej odkopanej na terenie grodu we Wrocławiu oraz cmentarzyska w Sypniewie (woj. mazowieckie).
Wyniki ich badań opublikowano w cenionym czasopiśmie Journal of Archaeological Science.
Do analizy wybrano kilka ozdób szklanych, w tym pierścienie i paciorki z wrocławskiej twierdzy datowane na połowę XI lub połowę XII wieku.
Artefakty z Sypniewa odkryto w grobie młodej kobiety, datowanym na XII–początek XIII wieku. Kobieta została pochowana z różnymi ozdobami, w tym pięcioma szklanymi paciorkami wybranymi do analizy.
„Artefakty odkryte we Wrocławiu i Sypniewie dostarczają dowodów na to, że biżuteria ze szkła ołowiowego była masowo produkowana w Polsce, a surowce pochodziły z polskich złóż zlokalizowanych na granicy Śląska i Małopolski. Nie odkryto jednak żadnych ostatecznych dowodów na topienie się szkła z surowców. Wszystkie badania sugerują, że jubilerzy wykorzystywali półprodukty w postaci szklanych prętów lub krążków, które mogły być importowane z innych regionów” – wyjaśnia dr Sylwia Siemianowska z IAE PAN.
Pomimo licznych dowodów na wykorzystanie ołowiu w Polsce, szczególnie wokół złóż w Olkuszu, nie zidentyfikowano jeszcze żadnych warsztatów, w których produkowano szkło z surowców. Obszary związane z obróbką szkła znajdowały się głównie w większych miastach, często położonych daleko od źródeł surowców (na przykład Wrocław jest oddalony o około 200 km od Olkusza, a Sypniewo o około 350 km).
„Dokładne miejsca, w których produkowano surowce do produkcji szkła ołowiowego, pozostają niezidentyfikowane. Niemniej jednak analizy stosunków izotopów ołowiu sugerują, że przyszłe poszukiwania powinny koncentrować się na obszarach w Polsce”
Źródło
