Przykłady pierścionków i kółek przelotowych ze szkła ołowiowego. Zdjęcie: materiały prasowe
Biżuteria ze szkła ołowiowego była produkowana na dużą skalę w średniowiecznej Polsce, a surowce do koralików i pierścieni pochodziły z lokalnych złóż. W Polsce istniały warsztaty, w których półprodukty były przekształcane w biżuterię, co potwierdzają ostatnie badania przeprowadzone przez polskich archeologów.
Przez większość średniowiecza szkło ołowiowe było wykorzystywane głównie do małych przedmiotów, ozdób lub szkliwa; jednak w niektórych kulturach było również używane do produkcji naczyń. Początkowo, we wczesnym średniowieczu, składało się głównie z połączenia krzemionki i tlenku ołowiu, ale z czasem udział tlenku ołowiu w jego produkcji zmniejszył się.
Najwcześniejsze szklane paciorki ołowiowe pochodzą z Egiptu z XVIII dynastii (około 1450–1425 p.n.e.). Pierwsze formuły dotyczące szkła zawierającego ołów można znaleźć w tekstach z Mezopotamii, datowanych na VII wiek p.n.e.
W Europie wiedza na temat produkcji szkła ołowiowego była szeroko rozpowszechniona od X do XIV wieku, prawdopodobnie przybyła z Azji Południowo-Wschodniej przez Jedwabny Szlak. Ten rodzaj szkła był wytwarzany na Półwyspie Iberyjskim, w dzisiejszych Niemczech, w Polsce, a prawdopodobnie także w Rosji i regionie Kaukazu.
„Biorąc pod uwagę znaczną popularność szkła ołowiowego w Europie Środkowo-Wschodniej, region ten jest uważany za kluczowy dla jego rozpowszechnienia. Szczytowym okresem dla tego typu szkła w tych rejonach był wiek XII” – powiedziała PAP dr Aleksandra Pankiewicz z Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr).
„Od dawna postulowano, że średniowieczne ozdoby ze szkła ołowiowego odkryte w Polsce pochodzą z tego regionu. Potwierdza to zarówno duża liczba podobnych typów biżuterii, jak i obecność bogatej bazy surowcowej w regionie olkuskim, co ułatwiało wytwarzanie tych wyrobów, chociaż do tej pory nie było na to konkretnych dowodów” – dodała dr Ewelina Miśta-Jakubowska z Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ) i Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ).
W regionie pomiędzy Małopolską a Śląskiem znajdują się złoża ołowiu, które były eksploatowane co najmniej od epoki żelaza, jak wykazał niedawny zespół badawczy z udziałem dr Eweliny Miśty-Jakubowskiej. Ich badania wykazały, że złoża te były wykorzystywane już w VI wieku p.n.e., a eksploatacja osiągnęła szczyt od XI wieku.
Wspólny wysiłek naukowców z Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Narodowego Centrum Badań Jądrowych, Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie oraz Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk (IAE PAN), a także Juniata College w USA, pozwolił na przeanalizowanie proporcji izotopów ołowiu w biżuterii szklanej odkrytej na terenie grodu we Wrocławiu i cmentarzyska w Sypniewie (woj. mazowieckie).
Wyniki ich badań opublikowano w cenionym czasopiśmie Journal of Archaeological Science.
Do analizy wybrano szereg ozdób szklanych (pierścienie i paciorki) pochodzących z twierdzy wrocławskiej, datowanych na okres od połowy XI do połowy XII wieku.
Artefakty z Sypniewa znaleziono w grobie młodej kobiety, datowanym na XII–początek XIII wieku. Pochówek obejmował liczne ozdoby, a do analizy wybrano pięć szklanych paciorków.
„Odkryte we Wrocławiu i Sypniewie przedmioty potwierdzają, że biżuteria ze szkła ołowiowego była masowo produkowana w Polsce, wykorzystując surowce pochodzące z polskich złóż zlokalizowanych na granicy Śląska i Małopolski. Jednocześnie nie odkryto żadnych ostatecznych dowodów na topienie się szkła z surowców. Wszystkie badania sugerują, że jubilerzy wykorzystywali półprodukty w postaci szklanych prętów lub krążków, które mogły być importowane z innych miejsc” – wyjaśnia dr Sylwia Siemianowska z IAE PAN.
Pomimo znaczących dowodów wykorzystania ołowiu w Polsce, szczególnie wokół złoża w Olkuszu, nie zidentyfikowano jeszcze żadnych warsztatów, w których wytwarzano szkło z surowców. Lokalizacje związane z obróbką szkła znajdowano głównie w większych obszarach miejskich, często oddalonych od źródeł surowca (np. Wrocław – około 200 km od Olkusza, Sypniewo – 350 km).
„Lokalizacje produkcji szkła ołowiowego pozostają
Źródło
