21.02.2024. Siedziba Narodowego Centrum Nauki zlokalizowana przy ulicy Twardowskiego 16 w Krakowie. PAP/Łukasz Gągulski
Narodowe Centrum Nauki nie jest w stanie wykorzystać 500 mln zł obligacji przyznanych tej instytucji przez rząd w ubiegłym roku, poinformował dyrektor NCN Krzysztof Jóźwiak. Wiceminister nauki Karolina Zioło-Pużuk poinformowała PAP, że sytuacja jest poważna i wymaga istotnych zmian prawnych.
W listopadzie 2024 r. premier Donald Tusk ogłosił, że dodatkowe 500 mln zł w obligacjach skarbowych, które „znajdują się w zasobach premiera”, zostanie przeznaczone na rzecz Narodowego Centrum Nauki (NCN) na 2025 r. „To prawdopodobnie wskazuje na to, że ryzyko zawieszenia niektórych konkursów z powodu braku środków zostało złagodzone” – powiedział wówczas PAP dyrektor NCN prof. Krzysztof Jóźwiak.
W czwartek prof. Jóźwiak potwierdził PAP, że NCN rzeczywiście otrzymało te środki. „Aby jednak mogły być wykorzystane na działalność NCN – konkretnie finansowanie projektów badawczych – niezbędne pozostają zmiany w obowiązujących przepisach ustawowych i wewnętrznych. W obecnych ramach prawnych nie mamy możliwości bezpośredniego wykorzystania tych środków do wypełniania naszych obowiązków. Aktywnie pracujemy nad rozwiązaniem tego problemu, traktujemy go priorytetowo. Jesteśmy w stałym kontakcie z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego” – stwierdził.
Dyrektor Jóźwiak zaznaczył, że rozwiązanie tej kwestii pozwoli NCN na przeznaczanie w przyszłości środków wykraczających poza dotacje celowe na finansowanie badań naukowych w ramach konkursów.
Wiceminister nauki Karolina Zioło-Pużuk powtórzyła PAP, że sprawa jest istotna i wymaga „bardzo głębokich zmian w ustawie”.
„To jedna z kilku próśb o zmiany, na które zwróciło uwagę NCN. Chcemy wdrożyć je tak szybko, jak to możliwe. Jesteśmy optymistami, że do końca roku znajdziemy rozwiązanie, które umożliwi centrum dostęp do tych funduszy” – ogłosiła.
Dodała, że Ministerstwo Nauki bada różne podejścia do rozwiązania tego problemu, w tym powiązanie finansowania obligacji z trwającą nowelizacją ustawy o NCN, która dotyczy elastyczności w ustalaniu wysokości wynagrodzeń (drugie czytanie tego projektu ustawy odbyło się w Sejmie w środę). „Jednak były to tak odrębne kwestie, obejmujące bardzo różne obszary, że połączenie ich w jednym projekcie nowelizacji okazało się niemożliwe” – wyjaśniła.
Podobnego zdania jest prof. Krzysztof Jóźwiak: „Nowela ustawy o NCN, nad którą obecnie trwają prace, była przygotowywana od dłuższego czasu, zanim trafiła do parlamentu. Dotyczy ona ważnej kwestii wewnętrznej, jaką jest regulacja wynagrodzeń pracowników w ośrodku. Podnosimy tę kwestię od kilku lat, a projekt nowelizacji ustawy jest przygotowywany od co najmniej roku. Nie łączyłbym tych dwóch kwestii”.
Szef Narodowego Centrum Nauki podkreślił, że sytuacja finansowa instytucji jest trudna od dłuższego czasu. „Mimo to otrzymujemy dodatkowe środki finansowe; na przykład w 2024 r. pozyskaliśmy dodatkowe 200 mln zł na zwiększenie dotacji celowej, którą niezwłocznie wykorzystaliśmy na finansowanie projektów w konkursach, w których istniało ryzyko, że mniej niż jeden na dziesięć projektów uzyska finansowanie” – wyjaśnił.
Prof. Jóźwiak zapewnił, że budżet NCN na bieżący rok jest zabezpieczony, a wszystkie konkursy będą przebiegać zgodnie z planem. „Jednak my, nasi eksperci i społeczność nadal uważamy, że środki przyznawane na konkursy są niewystarczające. Wiele konkursów obejmuje znakomite, bardzo wartościowe projekty, ale niestety budżet nie pozwala nam na ich finansowanie. Ciągle nad tym pracujemy, współpracując z decydentami, aby lepiej zająć się tą kwestią w przyszłości” – poinformował.
Dodał: „Mieliśmy już zamiar wykorzystać te obligacje do sfinansowania konkursów badawczych, które zostaną rozstrzygnięte na przełomie tego i przyszłego roku. Dlatego rozwiązanie tej sprawy jest dla nas niezwykle ważne”.
Wiceminister Zioło-Pużuk podkreśliła, że postęp prac nad nowelizacją ustawy o funduszach obligacji Narodowego Centrum Nauki jest już zaawansowany. „Nie zakończyliśmy jeszcze jednej nowelizacji ustawy o Narodowym Centrum Nauki, a już przygotowujemy kolejną. Czekamy po prostu na ostateczną opinię Narodowego Centrum Nauki na temat naszych propozycji” – podsumowała.
Rada Narodowego Centrum Nauki w uchwale podjętej na początku września ubiegłego roku zaapelowała o zmiany w projekcie ustawy budżetowej, opowiadając się za zwiększeniem finansowania badań naukowych przez Narodowe Centrum Nauki „o kolejne 300 mln zł oraz o 2 mln zł na wynagrodzenia pracowników w 2025 r. i latach następnych”.
Społeczność naukowa zaapelowała również do władz o ponowne rozpatrzenie projektu budżetu na rok 2025 i zwiększenie wydatków na badania naukowe, zwłaszcza w przypadku Narodowego Centrum Nauki.
Narodowe Centrum Nauki jest agencją rządową, która wspiera badania podstawowe — finansuje projekty badawcze i działalność naukową poprzez konkursy. Tylko w latach 2011–2022 Narodowe Centrum Nauki przyznało prawie 30 000 grantów polskim badaczom na łączną kwotę około 16 mld zł.
Anna Bugajska, Agnieszka Kliks-Pudlik
abu/ akp/ zan/ mówić/
