Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji zamierza zmienić przepisy dotyczące repatriacji, aby umożliwić powrót do kraju większej liczbie osób o polskim pochodzeniu. 
Przyjmowanie repatriantów z Kazachstanu w Stepnicy (woj. zachodniopomorskie), sierpień 2016 r.
Marek Kozubal
Urzędnicy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przyznają, że impulsem do tych zmian była kontrola przeprowadzona w 2023 r. przez Najwyższą Izbę Kontroli. Jej ustalenia opisaliśmy jesienią ubiegłego roku w „Rzeczpospolitej”.
NIK wskazał, że system nadzorujący repatriację stał się nieskuteczny i nadmiernie biurokratyczny. Osoby chcące wrócić musiały czekać latami na rozpatrzenie wniosków, a następnie na przyjęcie do ośrodka adaptacyjnego. Ponadto niewystarczające środki budżetowe przyczyniły się do opóźnień w repatriacji.
Wyzwania związane z repatriacją pod rządami PiS
Podczas gdy Izba pozytywnie oceniła działalność dwóch ośrodków adaptacyjnych dla repatriantów, podkreśliła niedostateczność dostępnych miejsc – łącznie tylko 250. Jednocześnie zdarzały się dłuższe okresy, gdy ośrodki pozostawały niezamieszkane z powodu braku wystarczającego finansowania ze strony Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Na przykład w latach 2018–2023 ośrodek adaptacyjny w Pułtusku był zamknięty przez 313 dni, a ten w Środzie Wielkopolskiej przez 370 dni.
NIK oceniła, że działania Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w tej dziedzinie charakteryzowały się brakiem działań, ponieważ nie zabiegało ono na szczeblu rządowym ani parlamentarnym o zwiększenie środków budżetowych na ten cel. Ponadto ministerstwo miało trudności z zapewnieniem terminowego wsparcia finansowego dla repatriantów. Konsekwencją tego było to, że część osób polskiego pochodzenia zdecydowała się opuścić Kazachstan i udać się do Rosji, gdzie uzyskała obywatelstwo rosyjskie.
Zwiększone finansowanie repatriacji umożliwi szybsze powroty
Projekt nowelizacji ustawy o repatriacji – jak poinformowało biuro prasowe MSWiA „Rzeczpospolitej” – przeszedł już dyskusje międzyresortowe i konsultacje społeczne. „Jednym z głównych celów proponowanych zmian jest podwyższenie limitów wydatków na zadania związane z repatriacją na lata 2025–2026 o 35 mln zł rocznie. Stworzy to warunki sprzyjające osiedlaniu się większej liczby repatriantów” – odpowiedziało MSWiA na nasze pytania.
Kwota rezerwy przeznaczona na wydatki repatriacyjne w 2024 r. wyniosła 44,71 mln zł. Taka sama kwota jest zarezerwowana w budżecie na rok bieżący. Wynika to z ograniczenia planowanego finansowania do rocznych limitów wydatków na zadania związane z repatriacją, określonych w ustawie na lata 2017-2026. Obecnie takie środki pozwalają na coroczny przyjazd do Polski ok. 600 repatriantów. To właśnie ten zapis zamierza zmienić Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Na podstawie informacji przekazanych przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, w 2024 r. konsulowie wydali 720 wiz krajowych w celu repatriacji i siedem wiz w celu relokacji najbliższego członka rodziny repatrianta. „Wstępne dane z 10 lutego 2025 r. wskazują, że w 2024 r. do Polski przybyło w ramach repatriacji ponad 715 osób” – poinformowało nas ministerstwo. Według danych udostępnionych w odpowiedzi na interpelację członków Klubu PSL-Trzecia Droga wiceministra spraw wewnętrznych i administracji Macieja Duszczyka, w 2020 r. do Polski przesiedlono w ramach repatriacji 624 osoby, w 2021 r. 718, w 2022 r. 779, a w 2023 r. 686. Zdecydowana większość repatriantów posiadała wcześniej obywatelstwo Kazachstanu, a następnie Rosji.
Ile osób o polskich korzeniach oczekuje na repatriację?
Obecnie w kolejce do powrotu do Polski znajduje się ok. 7,5 tys. osób, z czego ok. 4,6 tys. oczekuje na przydział do ośrodka adaptacyjnego . Zwiększenie finansowania tej inicjatywy – według szacunków MSWiA – umożliwi przyjęcie 900–1000 repatriantów rocznie. Liczba osób zamieszkałych w ośrodkach adaptacyjnych wzrośnie, podobnie jak środki finansowe przeznaczane dla gmin zapewniających mieszkania repatriantom (o ok. 20–30 mieszkań rocznie).
Środki na repatriację pochodzą ze specjalnej rezerwy budżetu państwa oznaczonej jako „Pomoc dla repatriantów”. Alokacja ta obejmuje: koszty pomocy dla wszystkich repatriantów, funkcjonowanie ośrodków adaptacyjnych dla repatriantów, dotacje dla gmin oferujących mieszkania potencjalnym repatriantom oraz pomoc finansową skierowaną bezpośrednio do rodzin repatriantów, z której mogą skorzystać w celu osiedlenia się w Polsce i pokrycia kosztów mieszkaniowych.
Zwiększenie środków na ten program – według MSWiA – pozwoli na przyjęcie 900–1000 repatriantów rocznie.
Wraz z proponowaną nowelizacją ministerstwo zamierza również usprawnić procesy przyznawania i wypłacania jednorazowej pomocy finansowej udzielanej repatriantom przez pełnomocnika rządu ds. repatriacji, a także zaostrzyć procedury repatriacyjne poprzez ograniczenie możliwości uzyskania obywatelstwa polskiego w drodze uproszczonego procesu. Ponadto dąży do wyjaśnienia zasad regulujących podział miejsc w ośrodkach adaptacyjnych i zapobiegania nadużyciom związanym ze składaniem fałszywych dokumentów dotyczących zatrudnienia repatrianta po przeprowadzce do Polski.
