Wiceminister nauki: Wykorzystanie 500 mln zł przez Narodowe Centrum Nauki wymaga poważnych zmian

21.02.2024. Lokalizacja Narodowego Centrum Nauki przy ul. Twardowskiego 16 w Krakowie. PAP/Łukasz Gągulski

Narodowe Centrum Nauki nie jest w stanie wykorzystać 500 mln zł obligacji, które rząd przyznał instytucji w ubiegłym roku – poinformował dyrektor NCN Krzysztof Jóźwiak. Wiceminister nauki Karolina Zioło-Pużuk poinformowała PAP, że sprawa jest istotna i wymaga kompleksowych reform prawnych.

W listopadzie 2024 r. premier Donald Tusk zadeklarował, że dodatkowe 500 mln zł w obligacjach skarbowych, które „są pod kontrolą premiera”, zostanie przeznaczone na 2025 r. dla Narodowego Centrum Nauki (NCN). „To prawdopodobnie wskazuje na to, że ryzyko wstrzymania niektórych konkursów z powodu niewystarczającego finansowania zostało złagodzone” – powiedział wówczas PAP dyrektor NCN prof. Krzysztof Jóźwiak.

W czwartek prof. Jóźwiak potwierdził PAP, że NCN zabezpieczyło te środki. „Aby jednak mogły być wykorzystane na działalność NCN – konkretnie finansowanie inicjatyw badawczych – niezbędne są zmiany w obowiązujących przepisach ustawowych i wewnętrznych. W obecnym stanie prawnym nie mamy możliwości bezpośredniego wykorzystania ich do naszych obowiązków. Aktywnie pracujemy nad rozwiązaniem tego problemu, traktujemy to jako priorytet. Jesteśmy w stałym kontakcie z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego” – zaznaczył.

Dyrektor Jóźwiak podkreślił, że rozwiązanie tego problemu pozwoli NCN w przyszłości przeznaczać środki poza dotacjami celowymi na finansowanie badań naukowych w drodze konkursów.

Wiceminister nauki Karolina Zioło-Pużuk stwierdziła w rozmowie z PAP, że sytuacja jest krytyczna i wymaga „bardzo głębokich zmian w ustawodawstwie”.

„To jedna z kilku zmian, o które poprosiło NCN. Chcemy wdrożyć je tak szybko, jak to możliwe. Jesteśmy optymistami, że do końca roku znajdziemy rozwiązanie tego problemu, co umożliwi ośrodkowi dostęp do tych funduszy” – ogłosiła.

Dodała, że Ministerstwo Nauki bada różne podejścia do rozwiązania tej sytuacji, w tym połączenie kwestii finansowania obligacji z obecnie rozpatrywaną nowelizacją ustawy o NCN, która dotyczy elastyczności ustalania poziomów wynagrodzeń (drugie czytanie tego projektu ustawy odbyło się w Sejmie w środę). „Jednak były to tak odrębne kwestie i dotyczyły tak różnych dziedzin, że połączenie ich w jedną poprawkę okazało się niewykonalne” – wyjaśniła.

Podobnego zdania jest prof. Krzysztof Jóźwiak: „Rozpatrywana obecnie nowelizacja ustawy o NCN czekała na rozpatrzenie przez dłuższy czas, zanim trafiła do parlamentu. Dotyczy ona ważnej wewnętrznej kwestii, a konkretnie regulacji wynagrodzeń pracowników w ośrodku. Zwracamy na to uwagę od kilku lat, a projekt nowelizacji ustawy jest opracowywany od co najmniej roku. Nie łączyłbym tych dwóch kwestii”.

Szef Narodowego Centrum Nauki przypomniał, że sytuacja finansowa tej instytucji jest trudna od dłuższego czasu. „Otrzymujemy jednak pewne dodatkowe środki, w tym dodatkowe 200 mln zł w 2024 r. na zwiększenie dotacji celowej, którą natychmiast przeznaczyliśmy na finansowanie projektów w konkursach, w których istniało ryzyko, że mniej niż jeden na dziesięć projektów uzyska wsparcie finansowe” – wyjaśnił.

Prof. Jóźwiak zapewnił, że budżet NCN na bieżący rok jest zabezpieczony, a wszystkie konkursy będą przebiegać zgodnie z planem. „Mimo to my, nasi eksperci i społeczność nadal uważamy, że środki przeznaczone na konkursy są niewystarczające. Wiele konkursów obejmuje doskonałe, bardzo wartościowe projekty, ale niestety budżet nie pozwala nam ich finansować. Ciągle zajmujemy się tym problemem, współpracując z decydentami, aby znaleźć lepsze rozwiązania w przyszłości” – przekazał.

Dodał: „Już planowaliśmy wykorzystać te obligacje do sfinansowania konkursów badawczych, które zostaną rozstrzygnięte pod koniec tego roku i na początku przyszłego. Dlatego rozwiązanie tego problemu jest dla nas niezwykle ważne”.

Wiceminister Zioło-Pużuk podkreśliła, że prace nad nowelizacją ustawy o funduszach obligacji Narodowego Centrum Nauki już trwają. „Nie sfinalizowaliśmy jeszcze jednej nowelizacji ustawy o Narodowym Centrum Nauki, a już przygotowujemy kolejną. Czekamy po prostu na ostateczną opinię Narodowego Centrum Nauki dotyczącą naszych propozycji” – podsumowała.

Rada Narodowego Centrum Nauki w uchwale podjętej na początku września ubiegłego roku zaapelowała o zmiany w projekcie ustawy budżetowej i zwiększenie finansowania badań naukowych przez Narodowe Centrum Nauki „o dodatkowe 300 mln zł oraz o 2 mln zł na wynagrodzenia pracowników w roku 2025 i latach następnych”.

Społeczność naukowa zaapelowała również do władz o ponowne rozpatrzenie projektu budżetu na rok 2025 i zwiększenie wydatków na badania naukowe, zwłaszcza w przypadku Narodowego Centrum Nauki.

Narodowe Centrum Nauki jest instytucją rządową, która wspiera badania podstawowe — finansuje projekty badawcze i działalność naukową poprzez procesy konkursowe. Tylko w latach 2011–2022 Narodowe Centrum Nauki udzieliło polskim badaczom prawie 30 000 grantów na łączną kwotę około 16 mld zł.

Anna Bugajska, Agnieszka Kliks-Pudlik

abu/ akp/ zan/ mówić/

Źródło