21.02.2024. Siedziba Narodowego Centrum Nauki przy ulicy Twardowskiego 16 w Krakowie. PAP/Łukasz Gągulski
Narodowe Centrum Nauki nie jest w stanie wykorzystać 500 mln zł obligacji, które rząd przeznaczył dla tej instytucji w ubiegłym roku, poinformował dyrektor NCN Krzysztof Jóźwiak. Wiceminister nauki Karolina Zioło-Pużuk poinformowała PAP, że sprawa jest istotna i wymaga kompleksowych zmian w prawie.
W listopadzie 2024 r. premier Donald Tusk zadeklarował, że dodatkowe 500 mln zł w obligacjach skarbowych, które „znajdują się w jurysdykcji premiera”, zostanie przeznaczone dla Narodowego Centrum Nauki (NCN) na 2025 r. „To prawdopodobnie wskazuje, że ryzyko wstrzymania niektórych konkursów z powodu braku środków zostało zażegnane” – powiedział wówczas PAP dyrektor NCN prof. Krzysztof Jóźwiak.
W czwartek prof. Jóźwiak potwierdził PAP, że NCN otrzymało te środki. „Aby je wykorzystać na działalność NCN – konkretnie na finansowanie projektów badawczych – konieczne są jednak zmiany w obowiązujących przepisach ustawowych i wewnętrznych. W obecnym stanie prawnym nie mamy możliwości bezpośredniego wykorzystania ich do realizacji naszych zadań. Podejmujemy wysiłki, aby rozwiązać tę kwestię i traktujemy ją priorytetowo. Jesteśmy w stałym kontakcie z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego” – stwierdził.
Dyrektor Jóźwiak zaznaczył, że zajęcie się tą kwestią pozwoli NCN w przyszłości przeznaczać środki wykraczające poza dotacje celowe na finansowanie badań naukowych w drodze konkursów.
Wiceminister nauki Karolina Zioło-Pużuk potwierdziła PAP, że sprawa jest poważna i wymaga „bardzo istotnych zmian w ustawie”.
„To jedna z kilku niezbędnych zmian zidentyfikowanych przez NCN. Chcemy je wdrożyć tak szybko, jak to możliwe. Mamy nadzieję, że do końca roku rozwiążemy ten problem i centrum będzie mogło uzyskać dostęp do tych funduszy” – oświadczyła.
Dodała, że Ministerstwo Nauki rozważa różne rozwiązania tego problemu, w tym potencjalne połączenie kwestii funduszu obligacji z obecnie rozpatrywanymi poprawkami do ustawy o NCN, które dotyczą elastyczności w ustalaniu wysokości wynagrodzeń (drugie czytanie tego projektu ustawy odbyło się w Sejmie w środę). „Jednak tematyka była tak różnorodna i dotyczyła tak różnych obszarów, że połączenie ich w jednym projekcie nowelizacji okazało się niemożliwe” – wyjaśniła.
Podobną perspektywę podziela prof. Krzysztof Jóźwiak: „Nowelizowanie ustawy o NCN, nad którym obecnie trwają prace, dość długo trwało, zanim trafiło do parlamentu. Dotyczy ono ważnego problemu wewnętrznego, dotyczącego regulacji wynagrodzeń pracowników ośrodka. Na ten problem zwracamy uwagę od kilku lat, a projekt nowelizacji ustawy jest opracowywany od co najmniej roku. Nie łączyłbym tych dwóch spraw”.
Szef Narodowego Centrum Nauki podkreślił, że sytuacja finansowa tej instytucji jest trudna od dłuższego czasu. „Otrzymujemy jednak dodatkowe środki, np. w 2024 r. otrzymaliśmy dodatkowe 200 mln zł na zwiększenie dotacji celowej, którą niezwłocznie przeznaczyliśmy na finansowanie projektów w konkursach, w których istniało ryzyko, że dofinansowanie otrzyma mniej niż dziesięć procent projektów” – wyjaśnił.
Prof. Jóźwiak zapewnił, że budżet NCN na bieżący rok jest zabezpieczony, a wszystkie konkursy odbędą się zgodnie z planem. „Mimo to my, nasi eksperci i społeczność, nadal uważamy, że środki przeznaczone na konkursy są niewystarczające. Wiele konkursów obejmuje doskonałe, bardzo wartościowe projekty, ale niestety budżet nie pozwala nam ich finansować. Ciągle zajmujemy się tym problemem, współpracując z decydentami, aby znaleźć lepsze rozwiązania w przyszłości” – poinformował.
Dodał: „Mieliśmy już zamiar wykorzystać te obligacje do sfinansowania konkursów badawczych, które zostaną rozstrzygnięte pod koniec tego roku i na początku przyszłego. Dlatego rozwiązanie tego problemu jest dla nas niezwykle ważne”.
Wiceminister Zioło-Pużuk podkreśliła, że prace nad nowelizacją ustawy o funduszach obligacji Narodowego Centrum Nauki już trwają. „Nie sfinalizowaliśmy jeszcze jednej zmiany w ustawie o Narodowym Centrum Nauki, a już przygotowujemy kolejną. Czekamy tylko na ostateczną opinię Narodowego Centrum Nauki na temat naszych propozycji” – podsumowała.
Rada Narodowego Centrum Nauki w uchwale podjętej na początku września ubiegłego roku zaapelowała o zmiany w projekcie ustawy budżetowej i zwiększenie finansowania badań naukowych przez Narodowe Centrum Nauki „o dodatkowe 300 mln zł oraz o 2 mln zł na wynagrodzenia pracowników w 2025 r. i latach następnych”.
Społeczność naukowa zaapelowała również do władz o ponowne rozpatrzenie projektu budżetu na rok 2025 i zwiększenie nakładów na badania naukowe, zwłaszcza w Narodowym Centrum Nauki.
Narodowe Centrum Nauki jest podmiotem rządowym, który wspiera badania podstawowe — finansuje projekty badawcze i działalność naukową poprzez granty konkursowe. Tylko w latach 2011–2022 Narodowe Centrum Nauki przyznało polskim badaczom prawie 30 tysięcy grantów na łączną kwotę około 16 mld zł.
Anna Bugajska, Agnieszka Kliks-Pudlik
abu/ akp/ zan/ mówić/
