Zdjęcie: Adobe Stock
Liczba zgonów związanych z wysokimi temperaturami wzrosła w Europie o 30% w ciągu ostatnich dwóch dekad, wynika z listu otwartego Paneuropejskiej Komisji ds. Klimatu i Zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia. Specjaliści podkreślają, że ekstremalne upały w regionie zagrażają zarówno stabilności środowiska, jak i bezpieczeństwu publicznemu.
Dokument, skierowany do przedstawicieli władz i liderów służby zdrowia z 53 krajów Europy i Azji Środkowej, został podpisany przez JE Katrin Jakobsdottir, byłą premier Islandii i przewodniczącą Komisji, a także przez 12 dodatkowych ekspertów.
Sygnatariusze podkreślili, że ekstremalne warunki pogodowe, a zwłaszcza długotrwałe upały, przekształciły się ze sporadycznego problemu sezonowego w natychmiastowy kryzys spowodowany zmianami klimatu. „To nie jest hipotetyczny scenariusz, ale realna katastrofa zdrowia publicznego” – stwierdzili.
Europejski region WHO zmaga się z bezprecedensowymi skokami temperatur, które z roku na rok stają się coraz gwałtowniejsze i bardziej śmiercionośne. „Fale upałów działają jak niewidzialni zabójcy, wywołując udary, zawały serca i trudności w oddychaniu – często niedoszacowane w oficjalnych danych” – wyjaśniono w liście.
Do grup szczególnie narażonych należą osoby starsze, osoby niepełnosprawne oraz osoby mieszkające w nieodpowiednich warunkach mieszkaniowych. Osoby pracujące na świeżym powietrzu, kobiety w ciąży i małe dzieci również są narażone na zwiększone ryzyko podczas ekstremalnych upałów.
Eksperci wyjaśnili, że skutki upałów następują stopniowo, szkodząc zdrowiu psychicznemu, obniżając wydajność pracy, niszcząc rolnictwo, obciążając sieci energetyczne i przytłaczając infrastrukturę.
Liczba zgonów związanych z upałami wzrosła o prawie jedną trzecią w ciągu 20 lat, przekraczając 100 000 ofiar śmiertelnych w 35 krajach europejskich w latach 2022–2023. Prognozy wskazują na dalszy wzrost, zwłaszcza po tym, jak czerwiec 2025 roku był najgorętszym miesiącem w Europie Zachodniej, a przed połową lata wystąpiły dwie intensywne fale upałów.
Tymczasem rosnące temperatury umożliwiają rozprzestrzenianie się chorób takich jak denga na obszarach wcześniej nienarażonych. Liczba przypadków lokalnej transmisji dengi w UE/EOG gwałtownie wzrosła o 368% między 2022 a 2024 rokiem.
Placówki medyczne zmagają się z coraz większym obciążeniem podczas nagłych upałów, a szpitale odnotowują wzrost liczby przyjęć z powodu chorób serca, płuc i nerek.
Pogarsza się również zdrowie psychiczne – spada jakość snu, nasila się lęk, a sprawność poznawcza spada. Pacjenci psychiatryczni są narażeni na większe ryzyko hospitalizacji, ponieważ niektóre leki zaburzają regulację temperatury ciała.
Personel medyczny zmaga się ze zmęczeniem wywołanym upałem i awariami systemów. Na przykład londyńskie szpitale Guy's i St. Thomas' doświadczyły poważnych awarii podczas fali upałów w Wielkiej Brytanii w 2022 roku. Eksperci ostrzegają, że te systemowe zagrożenia nasilają się.
W liście wezwano do natychmiastowego, wielopoziomowego przygotowania w sektorach opieki zdrowotnej i zarządzania. Strategie reagowania na upały mogą chronić wrażliwe grupy ludności, zapobiegać zgonom i zmniejszać obciążenie szpitali. Podkreślono, że opóźnianie działań nie wchodzi w grę.
Zmiany klimatyczne i zdrowie publiczne są ze sobą powiązane, zauważyli autorzy, co oznacza, że redukcja emisji zarówno zwalcza globalne ocieplenie, jak i zapobiega zgonom związanym z zanieczyszczeniem powietrza – 500 000 zgonów rocznie w regionie. Zmniejszenie uzależnienia od paliw kopalnych mogłoby uratować 5 milionów istnień ludzkich na całym świecie.
Rozwój miejskich terenów zielonych zmniejsza narażenie na upały, poprawia samopoczucie psychiczne i pochłania CO2. 30% wzrost ilości zieleni w mieście może zmniejszyć liczbę zgonów z powodu upałów o 40%, co korzystnie wpłynie zarówno na zdrowie, jak i gospodarkę.
Takie działania stanowią mądre inwestycje, jednak obecne modele ekonomiczne pomijają wartość profilaktyki. Eksperci argumentowali, że wskaźniki PKB ignorują koszty opieki zdrowotnej związane z katastrofami lub korzyści płynące z działań na rzecz klimatu, koncentrując się zamiast tego na krótkoterminowych zyskach.
„Postęp musi zostać zdefiniowany na nowo, aby priorytetowo traktować zdrowie, równość i zrównoważony rozwój ekologiczny. Niektóre kraje już włączają te kwestie do swojej polityki – inne muszą pójść w ich ślady, aby chronić zarówno ludzi, jak i planetę” – czytamy w liście.
Członkowie Komisji zobowiązali się do szybkiego opublikowania praktycznych, międzysektorowych rekomendacji mających na celu rozwiązanie kryzysu klimatyczno-zdrowotnego. „Powolne działania nie wystarczą. Potrzebujemy natychmiastowych działań transformacyjnych” – podsumowali. (PAP)
jjj/ zan/
