Przykłady pierścionków i kółek przelotowych ze szkła ołowiowego. Zdjęcie: materiały prasowe
Biżuteria wykonana ze szkła ołowiowego była produkowana na dużą skalę w średniowiecznej Polsce, a materiały źródłowe na koraliki i pierścienie pochodziły z polskich złóż. Badania przeprowadzone przez polskich archeologów potwierdzają, że w Polsce działały warsztaty, w których półprodukty były uszlachetniane w biżuterię.
W wielu rejonach w średniowieczu szkło ołowiowe było wykorzystywane głównie do produkcji małych przedmiotów, elementów dekoracyjnych lub szkliwa; jednak w niektórych kulturach stosowano je również do produkcji naczyń. Początkowo, we wczesnym średniowieczu, składało się ono głównie z mieszanki krzemionki i tlenku ołowiu, ale z czasem udział tlenku ołowiu w jego produkcji zmniejszył się.
Najwcześniejsze szklane paciorki ołowiane pochodzą z Egiptu z czasów XVIII dynastii (około 1450–1425 p.n.e.). Pierwsze znane receptury szkła zawierającego ołów pochodzą z VII wieku p.n.e. i zostały udokumentowane w pismach mezopotamskich.
W całej Europie technika produkcji szkła ołowiowego stała się powszechna od X do XIV wieku, docierając na kontynent z Azji Południowo-Wschodniej, prawdopodobnie przez Jedwabny Szlak. Ten rodzaj szkła wytwarzano na Półwyspie Iberyjskim, w dzisiejszych Niemczech, w Polsce i prawdopodobnie w Rosji i regionie Kaukazu.
„Znaczna popularność szkła ołowiowego w Europie Środkowo-Wschodniej oznacza, że region ten jest kluczowy dla jego rozprzestrzeniania się. XII wiek był szczytem popularności tego typu szkła na tych terenach” – stwierdziła w rozmowie z PAP dr Aleksandra Pankiewicz z Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr).
„Od dawna postawiono hipotezę, że średniowieczne ozdoby ze szkła ołowiowego odkryte w Polsce pochodzą z tego miejsca. Potwierdza to zarówno znaczna ilość podobnej biżuterii, jak i bogate zasoby surowcowe w regionie olkuskim, co ułatwiało produkcję takich przedmiotów, chociaż do tej pory nie było na to ostatecznych dowodów” – zauważyła dr Ewelina Miśta-Jakubowska z Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ) i Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ).
Wzdłuż granicy Małopolski i Śląska złoża ołowiu były eksploatowane co najmniej od epoki żelaza, co niedawno potwierdził zespół badawczy, w którego skład wchodziła dr Ewelina Miśta-Jakubowska. Badanie wykazało, że złoża te były już w użyciu w VI wieku p.n.e., a intensywne działania wydobywcze rozpoczęły się w XI wieku.
Naukowcy z Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Narodowego Centrum Badań Jądrowych, Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie oraz Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk (IAE PAN) we współpracy z Juniata College w USA przeprowadzili analizę stosunków izotopów ołowiu w biżuterii szklanej znalezionej na terenie grodziska we Wrocławiu i na cmentarzysku w Sypniewie (woj. mazowieckie).
Wyniki ich badań opublikowano w cenionym czasopiśmie Journal of Archaeological Science.
Do analizy wybrano zbiór kilku szklanych ozdób (pierścieni i paciorków) pochodzących z wrocławskiej twierdzy, datowanych na połowę XI–połowę XII wieku.
Artefakty z Sypniewa odkryto w grobie młodej kobiety, datowanym na XII–początek XIII wieku. Zmarłą pochowano z różnymi ozdobami, spośród których do analizy wybrano pięć szklanych paciorków.
„Odkryte we Wrocławiu i Sypniewie przedmioty stanowią dowód na to, że biżuteria ze szkła ołowiowego była masowo produkowana w Polsce, a surowce pochodziły z polskich złóż wzdłuż granicy Śląska i Małopolski. Jednocześnie nie ma ostatecznego dowodu na to, że szkło było wytapiane z surowców. Wszystkie badania sugerują, że jubilerzy wykorzystywali półprodukty w postaci szklanych prętów lub krążków, które mogły być importowane z innych miejsc” – wyjaśnia dr Sylwia Siemianowska z IAE PAN.
Pomimo znaczących dowodów na wykorzystanie ołowiu w Polsce, szczególnie w pobliżu złóż w regionie Olkusza, nie zidentyfikowano jeszcze żadnych warsztatów, w których produkowano szkło z surowców. Miejsca związane z obróbką szkła odkryto głównie w większych miastach, często położonych daleko od źródeł surowca (np. Wrocław – około 200 km od Olkusza, Sypniewo – 350 km).
„Konkretne lokalizacje produkcji surowca do produkcji szkła ołowiowego pozostają niezmienione
Źródło
