Stary cmentarz pośród mazowieckiego krajobrazu, na którym znajdują się pozostałości monumentalnego grobowca (Pokrzywnica Wielka) fot. A. Buko
Wbrew wcześniejszym teoriom sugerującym skandynawskie pochodzenie, najwcześniejsi osadnicy Mazowsza, datowani na X wiek, obecnie uważa się za posiadających zróżnicowaną linię. Ostatnie badania przeprowadzone przez archeologów z Polskiej Akademii Nauk wskazują, że ich dziedzictwo było mieszanką słowiańskich, bałtyckich i azjatyckich korzeni.
„Uważam, że nasze odkrycia są rewolucyjne, ponieważ po raz pierwszy potwierdziliśmy teorie dotyczące pochodzenia pierwotnych mieszkańców Mazowsza, stosując najnowocześniejsze metody. Najbardziej zdumiewającym odkryciem była analiza genetyczna, która wykazała brak skandynawskich haplogrup, ujawniając zamiast tego połączenie trzech innych grup: słowiańskiej, bałtyckiej i azjatyckiej” – stwierdził w rozmowie z PAP prof. dr hab. Andrzej Buko z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Badania rozpoczęto od zgłębienia tajemnicy otaczającej mazowieckie groby zamknięte w kamieniu, które do dziś stanowią charakterystyczny element lokalnego krajobrazu.
„Wśród skupisk drzew na polach można dostrzec ogromne głazy ułożone w prostokątną formację. W zachodniej części Mazowsza głazy te tworzą rzędowe struktury przypominające mauzolea. Z kolei we wschodnim Mazowszu – a konkretnie na Podlasiu – można znaleźć mniejsze, sąsiadujące kamienne grobowce” – wyjaśnia badacz, który skupia się na latach kształtowania się państwa polskiego.
Przez prawie 150 lat archeolodzy zastanawiali się nad pochodzeniem, datowaniem i tożsamością osób pochowanych w tych grobowcach. Spostrzeżenia uzyskano dzięki wspólnemu wysiłkowi badawczemu, w który zaangażowano multidyscyplinarny zespół z różnych instytucji, kierowany przez prof. Andrzeja Buko, w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki i prowadzonego przez Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Prof. Buko przedstawił innowacyjną metodologię badawczą, w ramach której pięć zespołów przeanalizowało ten sam zestaw szczątków szkieletowych z grobowców, które przez lata były przechowywane w muzeach, skupiając się na takich aspektach, jak antropologia, dieta, chronologia, pochodzenie, genetyka i archeologia.
„Pierwszy zespół przeprowadził badania antropologiczne, oceniając takie aspekty, jak długość życia, powszechne choroby i ogólny stan zdrowia. Drugi zespół przeanalizował nawyki żywieniowe i ich wpływ na zdrowie. Trzecia grupa zbadała dane chronologiczne, aby rozróżnić, które osoby były miejscowe, a które obce. Oddzielny zespół przeprowadził analizy genetyczne, aby określić haplogrupy badanych szczątków. Zintegrowaliśmy wszystkie te ustalenia z interpretacjami archeologicznymi i danymi z licznych wcześniejszych badań” – wyjaśnił prof. Buko.
Haplogrupa w genetyce odnosi się do zbioru podobnych haplotypów dzielących wspólnego przodka, który obejmuje serię alleli genów zlokalizowanych w określonym miejscu na chromosomie. Badanie dystrybucji haplogrup może pomóc w śledzeniu migracji populacji.
Analizy przedstawione przez prof. Buko zostały podzielone na populacje z zachodniej i wschodniej części Mazowsza, obejmującej współczesne Podlasie.
W badaniach wykorzystano analizy paleogenetyczne (aDNA), stabilne izotopy strontu (w celu ustalenia pochodzenia) oraz izotopy węgla, siarki i azotu (w celu badań nad dietą), a także datowanie radiowęglowe szkieletów (AMS).
Najbardziej nieoczekiwanym odkryciem zespołu badawczego był brak haplogrup skandynawskich wśród wczesnych mieszkańców Mazowsza; zamiast tego zidentyfikowano trzy inne grupy: słowiańską (podobną do innych regionów Polski), bałtyjską (ze społeczności bałtyckich) i azjatycką (z dowodami wskazującymi na Awarów, którzy zamieszkiwali Kotlinę Karpacką we wczesnym średniowieczu i prawdopodobnie migrowali później).
Ponadto badania antropologiczne wykazały znaczące różnice w stanie zdrowia między populacjami zachodniego i wschodniego Mazowsza, przy czym mieszkańcy zachodu wykazali się wyraźnie lepszym zdrowiem niż ich wschodni odpowiednicy.
„Kolejną kluczową różnicą było to, że osoby z zachodniego Mazowsza wykazywały większą mobilność w porównaniu z tymi z Podlasia, które prowadziły bardziej osiadły tryb życia. Ta różnica jest widoczna w szerszym zróżnicowaniu w grupie zachodniej, co potwierdzają odkrycia izotopowe i genetyczne” – zauważył archeolog.
Naukowcy ustalili również zmienioną chronologię powstawania grobowców, różniącą się od wcześniejszych założeń. „Wcześniej uważano, że groby te powstały dopiero w połowie XI wieku. Oznaczałoby to, że Piastowie unikali Mazowsza podczas swojej ekspansji po utworzeniu państwa polskiego w 966 roku. Jest to szczególnie intrygujące, biorąc pod uwagę, że ważny szlak handlowy, Wisła-Bug, łączący Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym, przebiegał przez Mazowsze. Jednak nasze badania wyjaśniły tę tajemnicę, ujawniając, że te grobowce są rzeczywiście starsze, niż wcześniej sądzono. Największe budowle, przypominające mauzolea, prawdopodobnie pochodzą z końca X wieku, co pokrywa się ze znaczną ekspansją Piastów z Wielkopolski. Grobowce na Podlasiu są nieco nowsze, co sugeruje zmianę w praktykach pogrzebowych” – wyjaśnił badacz.
Prof. Buko dodał, że takie grobowce otoczone kamieniem są charakterystyczną cechą wczesnego chrześcijaństwa w różnych regionach północno-zachodniej Europy. „Można je znaleźć na Wyspach Brytyjskich (Szkocja), w Szwecji i Norwegii. Mniejsze wersje występują na Pomorzu i w Wielkopolsce, a następnie zaskakująco często na Mazowszu. Ponadto mniejsze groby są również udokumentowane w tradycjach kulturowych północnych sąsiadów Mazowsza, ludów bałtyckich” – zauważył.
Jego zdaniem groby na Mazowszu zostały prawdopodobnie pierwotnie założone przez przybyszów – pierwszych chrześcijan – którzy wybrali miejsca o znaczeniu topograficznym
Źródło
