Stary cmentarz położony wśród pól mazowieckich, na którym znajdują się pozostałości okazałego grobowca (Pokrzywnica Wielka) fot. A. Buko
Wbrew wcześniejszym twierdzeniom niektórych uczonych, najwcześniejsi osadnicy Mazowsza z X wieku nie mają skandynawskich przodków. Ostatnie odkrycia archeologów z Polskiej Akademii Nauk ujawniły, że ich linia jest mieszanką słowiańskich, bałtyckich i azjatyckich korzeni.
„Uważam, że wyniki naszych badań są rewolucyjne, ponieważ po raz pierwszy zastosowaliśmy innowacyjne techniki, aby potwierdzić hipotezy dotyczące pochodzenia najwcześniejszych mieszkańców Mazowsza. Najbardziej nieoczekiwanym wynikiem były analizy genetyczne wskazujące na brak skandynawskich haplogrup i obecność kombinacji trzech innych: słowiańskiej, bałtyckiej i azjatyckiej” – stwierdził w wywiadzie dla PAP prof. dr hab. Andrzej Buko, kierownik badań z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Badania rozpoczęto od próby rozwiązania zagadki otaczającej mazowieckie groby otoczone kamieniem, które do dziś stanowią nieodłączny element krajobrazu regionu.
„Wśród skupisk drzew na polach można zaobserwować duże głazy ułożone w prostokątną formację. Na zachodnim Mazowszu tworzą one rzędowe struktury przypominające mauzolea, podczas gdy na wschodzie, znanym jako Podlasie, częściej występują grobowce z mniejszymi kamiennymi obudowami, które są blisko siebie położone” – wyjaśnia badacz, który skupia się na wczesnej historii państwa polskiego.
Od prawie 150 lat archeolodzy zmagają się z pytaniami dotyczącymi pochodzenia i chronologii tych grobowców, a także tożsamości osób w nich pochowanych. Ostatnie badania przeprowadzone przez multidyscyplinarny zespół z różnych instytucji badawczych pod przewodnictwem prof. Andrzeja Buko w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki i Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk przyniosły odpowiedzi.
Prof. Buko przedstawił nowatorską metodologię badawczą, obejmującą pięć zespołów, które badały ten sam materiał badawczy (identyczne szkielety z grobowców przechowywanych w muzeach przez lata) z różnych perspektyw, w tym antropologii, diety, chronologii, pochodzenia, genetyki i archeologii.
„Pierwszy zespół przeprowadził badania antropologiczne, badając takie czynniki, jak długość życia, powszechne choroby i ogólny stan zdrowia. Drugi zespół przeanalizował ich dietę i wpływ ich nawyków żywieniowych na zdrowie. Trzecia grupa skupiła się na chronologii, określając, które osoby były miejscowe, a które obce. Inny zespół przeprowadził analizę genetyczną, aby zidentyfikować haplogrupy, do których należały szczątki. Zintegrowaliśmy te ustalenia z naszymi ocenami archeologicznymi i wcześniejszymi badaniami” – wyjaśnił prof. Buko.
W terminologii genetycznej haplogrupa to zbiór podobnych haplotypów, które mają wspólnego przodka, składający się z serii alleli genów zlokalizowanych w określonej pozycji chromosomu. Badanie haplogrup pomaga w śledzeniu migracji populacji.
Analizy, na które powołuje się prof. Buko, zostały podzielone na populacje z zachodniego i wschodniego Mazowsza, a konkretnie z terenu dzisiejszego Podlasia.
W badaniach wykorzystano analizy paleogenetyczne (aDNA), stabilne izotopy strontu (w celu ustalenia pochodzenia), izotopy węgla, siarki i azotu (dieta) oraz datowanie radiowęglowe szkieletów (AMS).
Najbardziej zdumiewającym odkryciem dla zespołu badawczego był brak haplogrup skandynawskich wśród wczesnych mieszkańców regionu. Zamiast tego ujawniono trzy inne grupy: słowiańską (podobną do innych regionów Polski), bałtyjską (związaną z ludami bałtyckimi) i azjatycką (z przesłankami wskazującymi na Awarów, którzy zamieszkiwali obszary takie jak Kotlina Karpacka we wczesnym średniowieczu i prawdopodobnie migrowali później).
Ponadto badania antropologiczne wskazują na znaczne dysproporcje w stanie zdrowia – mieszkańcy zachodniego Mazowsza cieszą się lepszym zdrowiem niż mieszkańcy regionów wschodnich.
„Kolejną kluczową różnicą było to, że osoby z zachodniego Mazowsza wykazywały większą mobilność w porównaniu z tymi z Podlasia, którzy prowadzili bardziej osiadły tryb życia. Ta różnica jest widoczna w zwiększonej różnorodności obserwowanej w pierwszej grupie, co potwierdzają analizy izotopowe i genetyczne” – zauważył archeolog.
Naukowcy ustalili również nową chronologię dotyczącą budowy tych grobowców, która różni się od wcześniejszego rozumienia. „Historycznie uważano, że te grobowce pojawiły się dopiero w połowie XI wieku. Jednakże oznaczałoby to, że Piastowie unikali Mazowsza podczas swojej wczesnej ekspansji po założeniu państwa polskiego w 966 roku. Jest to szczególnie intrygujące, biorąc pod uwagę, że przez Mazowsze przebiegał ważny szlak handlowy, Wisła-Bug. Ostatnie odkrycia wskazują jednak, że te grobowce są starsze niż wcześniej sądzono, a największe, przypominające mauzolea struktury prawdopodobnie pochodzą z końca X wieku, co pokrywa się z główną ekspansją Piastów z Wielkopolski. Grobowce na Podlasiu są nieco młodsze, co sugeruje zmianę w praktykach pogrzebowych” – wyjaśnił badacz.
Zauważył, że takie kamienne groby są charakterystyczną cechą wczesnego chrześcijaństwa w kilku regionach północno-zachodniej Europy. „Można je znaleźć w takich miejscach jak Wyspy Brytyjskie (Szkocja), Szwecja i Norwegia, a mniejsze wersje pojawiają się na Pomorzu i w Wielkopolsce, a następnie w znacznym stopniu na Mazowszu. Ponadto mniejsze groby są również znane z tradycji północnych sąsiadów Mazowsza, ludów bałtyckich” – wymienił.
Jego zdaniem groby na Mazowszu zostały najprawdopodobniej pierwotnie wzniesione przez przybyszów – pierwszych chrześcijan – którzy wybrali dla swoich cmentarzy miejsca o znaczeniu topograficznym, oddalone od współczesnych centrów osadniczych.
„Nasze badania wskazują, że
Źródło
