Starożytny cmentarz położony na tle mazowieckich pól, na którym nadal widoczne są pozostałości okazałego grobowca (Pokrzywnica Wielka) uchwyconego na zdjęciach A. Buko.
Najwcześniejsi osadnicy Mazowsza, datowani na X wiek, nie mają skandynawskich przodków, wbrew temu, co wcześniej sugerowali niektórzy naukowcy. Ostatnie odkrycia archeologów z Polskiej Akademii Nauk ujawniły, że ich dziedzictwo jest mieszanką słowiańskich, bałtyckich i azjatyckich korzeni.
„Uważam, że wyniki naszych badań są rewolucyjne, ponieważ po raz pierwszy zastosowaliśmy innowacyjne techniki, aby potwierdzić teorie dotyczące pochodzenia pierwszych mieszkańców Mazowsza. Najbardziej zdumiewającego odkrycia dokonano dzięki analizie genetycznej, która wykazała, że haplogrupy skandynawskie są tutaj nieobecne; zamiast nich znaleźliśmy kombinację trzech innych: słowiańskiej, bałtyckiej i azjatyckiej” – stwierdził w rozmowie z PAP prof. dr hab. Andrzej Buko z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Inicjatywa badawcza miała na celu rozwiązanie zagadki otaczającej mazowieckie groby otoczone kamieniem, które do dziś stanowią charakterystyczny element krajobrazu tego regionu.
„Wśród skupisk drzew rozrzuconych po polach znajdują się duże głazy ułożone w prostokątną formację. Na zachodnim Mazowszu tworzą one rzędowe struktury przypominające mauzolea. Natomiast na wschodzie Podlasia bardziej powszechne są mniejsze grobowce otoczone kamieniem, umieszczone blisko siebie” – wyjaśnia badacz, który skupia się na wczesnej historii państwa polskiego.
Od prawie 150 lat archeolodzy zmagają się z pytaniami dotyczącymi pochodzenia i datowania tych grobowców, a także tożsamości osób w nich pochowanych. Odpowiedzi wyłoniły się z badań przeprowadzonych przez multidyscyplinarną grupę ekspertów z różnych instytucji badawczych, kierowaną przez prof. Andrzeja Buko, w ramach projektu Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.
Profesor Buko opowiadał się za nową metodologią badawczą, która polegała na analizie tego samego materiału badawczego (dokładnie tych samych szkieletów z grobowców, które przez lata przechowywano w muzeach) przez pięć zespołów skupiających się na antropologii, diecie, chronologii, pochodzeniu, genetyce i archeologii.
„Pierwszy zespół przeprowadził badania antropologiczne, badając takie czynniki, jak długość życia, powszechne choroby i ogólny stan zdrowia. Drugi zespół ocenił dietę i jej wpływ na zdrowie. Trzecia grupa badała chronologię, ustalając, które osoby były miejscowe, a które obce. Inny zespół przeprowadził badania genetyczne, identyfikując, czy szczątki ludzkie należały do różnych haplogrup. Zintegrowaliśmy wszystkie ustalenia z naszymi analizami archeologicznymi i danymi z licznych wcześniejszych badań” – wyjaśnił prof. Buko.
Haplogrupa w genetyce odnosi się do zbioru podobnych haplotypów, które mają wspólnego przodka, charakteryzującego się serią alleli genów znajdujących się w określonym miejscu na chromosomie. Analiza dystrybucji haplogrup ułatwia śledzenie migracji populacji.
Analizy, na które powołuje się prof. Buko, zostały podzielone na populacje z zachodnich i wschodnich regionów Mazowsza, a konkretnie z dzisiejszego Podlasia.
W badaniach wykorzystano analizy paleogenetyczne (aDNA), stabilne izotopy strontu (w celu ustalenia pochodzenia), izotopy węgla, siarki i azotu (w celu uzyskania informacji na temat diety) oraz datowanie radiowęglowe szkieletów (AMS).
Zespół badawczy był najbardziej zaskoczony odkryciem, że pierwsi mieszkańcy Mazowsza nie posiadali skandynawskich haplogrup, lecz trzy inne grupy: słowiańską (podobną do innych regionów Polski), bałtyjską (spokrewnioną z populacjami bałtyckimi) i azjatycką (w szczególności powiązaną z Awarami, którzy zajmowali części Kotliny Karpackiej we wczesnym średniowieczu, a następnie prawdopodobnie migrowali dalej).
Ponadto badania antropologiczne wykazały, że stan zdrowia mieszkańców zachodniego Mazowsza jest znacząco lepszy w porównaniu do mieszkańców regionu wschodniego.
„Kolejną kluczową różnicą było to, że osoby z zachodniego Mazowsza wykazywały większą mobilność niż te z Podlasia, które prowadziły bardziej osiadły tryb życia. Świadczy o tym wyraźnie większe zróżnicowanie w pierwszej grupie, potwierdzone badaniami izotopowymi i genetycznymi” – opisał archeolog.
Naukowcy ustalili również zmienioną chronologię budowy grobowców, różniącą się od wcześniejszych założeń. „Wcześniej sądzono, że grobowce te pojawiły się dopiero w połowie XI wieku. Jednak sugerowałoby to, że z jakiegoś powodu Piastowie unikali Mazowsza podczas swojej ekspansji, wkrótce po utworzeniu państwa polskiego w 966 roku. Jest to szczególnie intrygujące, ponieważ przez Mazowsze przebiegał ważny szlak handlowy, znany jako Wisła-Bug, łączący Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym. Teraz rozwiązaliśmy tę zagadkę, ponieważ okazuje się, że te grobowce są starsze, niż wcześniej sądzono. Największe z nich, które nieco przypominają mauzolea, prawdopodobnie pochodzą z końca X wieku, co pokrywa się ze znaczną ekspansją Piastów z Wielkopolski na te tereny. Grobowce znajdujące się na Podlasiu są nieco nowsze, co wskazuje na zmianę w praktykach pogrzebowych” – wyjaśnił badacz.
Zauważył ponadto, że takie grobowce w kamiennej obudowie są charakterystyczną cechą wczesnego chrześcijaństwa w wielu regionach północno-zachodniej Europy. „Można je znaleźć na Wyspach Brytyjskich (Szkocja), w Szwecji i Norwegii. Nieco mniejsze wersje pojawiają się na Pomorzu i w Wielkopolsce, a następnie na Mazowszu, gdzie występuje ich zaskakująca koncentracja. Mniejsze grobowce odzwierciedlają również tradycje północnych sąsiadów Mazowsza, a mianowicie ludów bałtyckich” – wymienił.
Jego zdaniem
Źródło
