Zbliża się przełomowa zmiana w krajobrazie zatrudnienia, a proponowane przepisy wywołują skrajnie odmienne poglądy między zwolennikami związków zawodowych a liderami biznesu. Zmiany, które mają wejść w życie w styczniu 2026 roku, spotkały się z aplauzem związków zawodowych za umożliwienie inspektorom zwalczania nadużyć w umowach o pracę na zlecenie i umowach B2B. Z drugiej strony, przedstawiciele branży ostrzegają przed naruszeniami konstytucji, wstrząsami na rynku i „sprzecznymi systemami zarządzania”.
/ Filip Naumienko / Reporter
Jak informowała wcześniej Interia Biznes, władze wycofały się z planów pełnego nałożenia opłat na ubezpieczenia społeczne na umowy o pracę, co początkowo mieściło się w kompetencjach Państwowej Inspekcji Pracy. Zamiast tego, poprzez zatwierdzoną nowelizację, przyspieszono reformę rozszerzającą uprawnienia Inspekcji, której projekt ministerstwa został opublikowany w tym tygodniu.
Kluczowe zmiany obejmują umożliwienie regionalnym inspektorom pracy nakazania przekształcenia błędnie sklasyfikowanych umów o pracę na zlecenie w tradycyjne umowy o pracę, podwojenie kar za naruszenie praw oraz ułatwienie udostępniania danych między PIP, ZUS i KAS.
Obowiązujące przepisy pozwalają Inspektoratowi na wydawanie niewiążących zaleceń lub dyrektyw w przypadku identyfikacji ukrytych stosunków pracy na podstawie umów cywilnoprawnych.
„Mówiąc wprost: nieuczciwe firmy zyskują przewagę, lekceważąc przepisy dotyczące ochrony pracowników. Egzekwowalne kary i powstrzymanie takich praktyk wyrównają szanse firm przestrzegających przepisów” – twierdzi Marcin Stanecki, dyrektor generalny PIP.
W związku z tym, projekt ma na celu ustanowienie solidnego mechanizmu ograniczającego niewłaściwe wykorzystywanie umów cywilnoprawnych. Obejmuje to upoważnienie PIP do uznawania stosunków pracy ukrytych za umowami freelance lub B2B. „Powszechna substytucja umów o pracę uzasadnia tę konieczną interwencję” – czytamy w uzasadnieniu projektu.
Kontrole obejmą firmy, w których w ciągu ostatniego roku usługi były lub są świadczone przez osoby fizyczne, w tym osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą. Podmioty te zostaną poddane kompleksowym kontrolom PIP.
Rejonowi inspektorzy pracy wydają orzeczenia, od których przysługuje odwołanie do Głównego Inspektora Pracy w ciągu siedmiu dni. Kolejne odwołania można wnieść do okręgowych sądów pracy w ciągu 30 dni. Pracodawcy muszą przestrzegać obowiązków podatkowych i ubezpieczeń społecznych związanych z reklasyfikacją umów, co ma wpływ zarówno na prawa pracownicze, jak i dochody publiczne.
Projekt stanowi, że decyzje inspektorów pracy mają natychmiastowy skutek w zakresie przestrzegania prawa pracy, zobowiązując pracodawców do terminowego wypłacania wynagrodzeń, prowadzenia dokumentacji oraz rozliczania składek podatkowych/ubezpieczeniowych. Obowiązki fiskalne podejmowane przed podjęciem decyzji pozostają zawieszone do czasu rozpatrzenia apelacji lub prawomocnych orzeczeń sądowych.
Inspektorzy upoważnieni do redefiniowania pseudoumów
„Opóźnienie skutków fiskalnych zapobiega przedwczesnemu egzekwowaniu zobowiązań, co jest zgodne z zasadami pewności prawa” – wyjaśnia uzasadnienie projektu. Natychmiastowa wykonalność chroni interesy pracowników, umożliwiając jednocześnie kontrolę sądową.
Wcześniejsze doniesienia wskazywały na kluczowe terminy wpływające na decyzje. Związki zawodowe popierają zmiany, podczas gdy pracodawcy potępiają ich naruszanie konstytucji.
Przywódcy związkowi chwalą wzmocnienie pozycji inspektoratu
„Ten projekt jest zgodny z długo dyskutowanymi reformami mającymi na celu zwiększenie skuteczności kontroli. Przyznanie PIP możliwości identyfikacji ukrytego zatrudnienia ma kluczowe znaczenie. Ustrukturyzowany proces odwoławczy i zaktualizowane procedury cywilne zapewniają sprawiedliwość. Równie istotne są wyższe grzywny za naruszenia – obecne kary nie mają charakteru odstraszającego” – zauważa Paweł Śmigielski z działu prawnego OPZZ.
Zauważa, że średnie grzywny nakładane przez PIP w wysokości 1300 zł i kary sądowe w wysokości 2400 zł nie zniechęcają do nadużyć. Zdalne inspekcje, dozwolone w „uzasadnionych okolicznościach”, są chwalone jako narzędzie uzupełniające wizyty na miejscu, wykorzystujące technologię bez uszczerbku dla nadzoru.
Wymiana danych między agencjami jest chwalona jako czynnik zwiększający wydajność i przyspieszający dochodzenia. Po trwającym 30-dniowym okresie konsultacji, wstępna ocena OPZZ pozostaje korzystna.
Liderzy biznesu wyrażają jednak stanowczy sprzeciw.
„Ten projekt ustawy konstytucjonalizuje nadużycia administracyjne, przyznając inspektorom uprawnienia sądownicze. Tylko sądy powinny orzekać o klasyfikacji zatrudnienia. Wsteczne zobowiązania finansowe i pospieszne wdrażanie – wbrew obiecanym sześciomiesięcznym okresom przygotowawczym – zagrażają stabilności. Zmiany te, które wejdą w życie od stycznia 2026 roku, zagrażają rentowności firm” – argumentuje Marek Kowalski z Federacji Przedsiębiorców Polskich.
Krytykuje sprzeczności w polityce: „Promując samodzielną przedsiębiorczość poprzez niższe składki i uznanie za staż pracy, rząd jednocześnie atakuje umowy cywilnoprawne. Od 2018 roku opowiadamy się za ujednoliceniem składek na ubezpieczenia społeczne dla pracowników i zleceniobiorców – krokiem w kierunku sprawiedliwego opodatkowania. Zamiast tego, ten projekt destabilizuje rynki”.
„Jasne i spójne regulacje są niezbędne dla etycznego prowadzenia działalności gospodarczej. Priorytetowo traktując zmiany w KPO, które szkodzą przedsiębiorstwom, rząd naraża zarówno fundusze UE, jak i kondycję gospodarki krajowej” – podsumowuje Kowalski.
Monika Krześniak-Sajewicz
