Warszawa, 06.05.2024. Prezes Polskiej Akademii Nauk, prof. Marek Konarzewski. PAP/Rafał Guz
Polska Akademia Nauk przedstawiła Ministerstwu Nauki swój projekt nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk, o czym poinformował prezes Polskiej Akademii Nauk, prof. Marek Konarzewski. Proponowane zmiany zostaną omówione podczas spotkania przedstawicieli ministerstwa i akademii zaplanowanego na 26 marca. Kluczowym punktem debaty jest ustanowienie nadzoru nad instytutami.
Reforma Polskiej Akademii Nauk jest jednym z poważnych wyzwań stojących przed Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Rok wcześniej próby modyfikacji ram prawnych wywołały znaczne kontrowersje (szczególnie wśród członków Polskiej Akademii Nauk), co doprowadziło do gwałtownej wymiany zdań między akademią a ministerstwem w mediach. Obecnie nowe kierownictwo Ministerstwa Nauki wznowiło dyskusje na temat nowelizacji.
Od kilku tygodni trwają wznowione dyskusje pomiędzy przedstawicielami Ministerstwa Nauki, akademii i instytutów Polskiej Akademii Nauk.
Prof. Marek Konarzewski, prezes Polskiej Akademii Nauk, poinformował PAP, że akademia niedawno złożyła w Ministerstwie Nauki projekt nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk. „Jest on bardzo podobny do wersji, którą przygotowaliśmy rok temu. Podstawowe kwestie pozostają niezmienione” – stwierdził.
Zapytany o główny aspekt wymagający zmiany przepisów, Prezes Polskiej Akademii Nauk podkreślił potrzebę nadzoru nad instytutami naukowymi w ramach akademii, których jest prawie 70. Korporacja Polskiej Akademii Nauk składa się z takich organów, jak prezydium, zgromadzenie ogólne i wydziały. Instytuty naukowe działają równolegle, chociaż ich przedstawiciel zajmuje stanowisko w prezydium akademii.
„Naszym celem jest, aby akademia była podmiotem współzarządzanym przez korporację i instytuty. W naszej propozycji — kontynuując poprzednie sugestie — opowiadamy się za tym, aby korporacja miała realną władzę nadzorczą nad instytutami. Obecnie, podczas gdy taki nadzór jest wymieniony w ustawie i sprawowany przez prezydenta i organy akademii, przepisy są tak wadliwe, że nie określają żadnych mechanizmów sprawowania takiego nadzoru. W konsekwencji instytuty nie mają nadzoru, a działania poszczególnych dyrektorów są nieodpowiedzialne. Biorąc pod uwagę, że są to instytucje finansowane z budżetu państwa, kluczowe jest jasne określenie mechanizmów nadzoru w ustawie” — podkreślił prof. Marek Konarzewski.
„Odwrotnie, chcemy zwiększyć zaangażowanie instytutów w zarządzanie akademią poprzez zwiększenie udziału dyrektorów w prezydium akademii i powołanie na mocy ustawy nowego organu: Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Polskiej Akademii Nauk” – dodał.
Obecnie takie zgromadzenie istnieje, ale jest przewidziane w statucie (nie w prawie) i pełni funkcję organu doradczego.
Jak zauważył prezydent, propozycja umieszczenia instytutów pod nadzorem korporacji spotyka się z „oporem, a nawet odrzuceniem” ze strony społeczności dyrektorów instytutów. „Dlatego w dyskusjach na temat ustawy pojawiła się alternatywa, proponująca umieszczenie instytutów pod nadzorem ministerstwa. Trzeciej opcji nie ma” – podkreślił prof. Marek Konarzewski.
Jak powiedział prezes Polskiej Akademii Nauk, kwestia ta będzie prawdopodobnie głównym tematem zbliżającego się spotkania (26 marca) w Ministerstwie Nauki, w którym wezmą udział: minister Marcin Kulasek, wiceminister Karolina Zioło-Pużuk, a także przedstawiciele prezydium uczelni, dyrektorzy instytutów i pracownicy.
„Ta sprawa musi zostać ostatecznie rozwiązana. Nasz proponowany nadzór ze strony korporacji ma na celu umożliwienie skuteczniejszego zarządzania instytutami. Wierzymy, że cała społeczność akademicka skorzysta na tym podejściu. Zapewnia ono również stabilność, ponieważ gdyby instytut podlegał Ministerstwu Nauki, a ministerstwem tym kierowałby ktoś niesympatyczny, instytut mógłby potencjalnie zostać rozwiązany” – stwierdził prof. Marek Konarzewski.
Pytany o kwestie sporne sprzed roku (przeniesienie nadzoru nad Polską Akademią Nauk z premiera na ministra nauki i regulacje dotyczące wyboru kanclerza), odpowiedział, że te sprawy zostały już rozstrzygnięte przez nowe kierownictwo Ministerstwa Nauki. „Otrzymałem zapewnienia, że będziemy trzymać się rozwiązań korzystnych dla akademii” – podkreślił.
PAP zapytała także prof. Marka Konarzewskiego o ogólny kierunek zmian, jakie powinna wprowadzić reformowana uczelnia.
„Obecnie Polska Akademia Nauk jest postrzegana przez opinię publiczną jako zamknięta instytucja, która prowadzi badania naukowe, ale wciąż nie wiadomo, jaki rodzaj nauki uprawia. Staramy się obalić te stereotypy” – zauważył, podkreślając dwa główne kierunki.
Pierwszym — jak twierdził — jest przywrócenie akademii roli doradczej dla instytucji rządowych. „Podejmujemy się tego już dziś, na przykład poprzez zaangażowanie naszych ekspertów w formułowanie planów odbudowy i zarządzania Kotliną Kłodzką, która podnosi się po kryzysie wywołanym ubiegłoroczną powodzią. Jesteśmy również zaangażowani w tworzenie Wschodniej Tarczy i różnych innych obszarów o znaczeniu krytycznym dla kraju. Mam nadzieję, że zostanie to wzmocnione, czyniąc akademię najważniejszym podmiotem, w którym decydenci szukają istotnego wsparcia” — podkreślił.
Drugi kierunek obejmuje podniesienie potencjału naukowego i jakości badań prowadzonych w instytutach Polskiej Akademii Nauk. „Poziom nauki w Polskiej Akademii Nauk jest już wysoki, ale aspirujemy do tego, by być jeszcze bardziej widocznym na światowej scenie naukowej, ponieważ to jest nasz punkt odniesienia. Nowa ustawa pozwoli nam szybciej dostosowywać się do dynamicznych zmian w nauce światowej” – stwierdził prezydent.
Zwrócił też uwagę na problem niewystarczającego finansowania polskiej nauki. „Musimy jednak uznać, że dodatkowo finansowanie akademii pozostaje w tyle za finansowaniem uniwersytetów. Wsparcie finansowe jest zwiększane na przykład dla uniwersytetów, ze względu na podwyżki wynagrodzeń dla pracowników naukowych, ale nie dla instytutów PAN. Dążymy do równego traktowania” – podsumował prof. Marek Konarzewski.
Nauka w Polsce, Agnieszka Kliks-Pudlik (PAP)
acp/ bar/ mhr/
