Warszawa, 06.05.2024. Prezes Polskiej Akademii Nauk, prof. Marek Konarzewski. PAP/Rafał Guz
Polska Akademia Nauk przedstawiła Ministerstwu Nauki swoją propozycję nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk, o czym poinformował prezes akademii, prof. Marek Konarzewski. Proponowane przepisy zostaną omówione na spotkaniu przedstawicieli ministerstwa i akademii zaplanowanym na 26 marca. Główny problem sporny dotyczy ustanowienia nadzoru nad instytutami.
Reforma Polskiej Akademii Nauk jest jednym z poważnych wyzwań dla Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Rok wcześniej podjęto próby zmiany ram prawnych, co wywołało znaczne kontrowersje, zwłaszcza wśród członków Polskiej Akademii Nauk, co doprowadziło do intensywnej debaty między akademią a ministerstwem w mediach. Obecnie nowe kierownictwo Ministerstwa Nauki wznowiło wysiłki dotyczące nowelizacji.
Od kilku tygodni trwają wznowione dyskusje z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Nauki, akademii i instytutów Polskiej Akademii Nauk.
Prof. Marek Konarzewski, prezes Polskiej Akademii Nauk, poinformował PAP, że akademia właśnie przesłała do Ministerstwa Nauki projekt nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk. „Bardzo przypomina ten, który przygotowaliśmy rok temu. Kluczowe kwestie pozostają niezmienione” – stwierdził.
Zapytany o najistotniejszą kwestię wymagającą zmiany przepisów, Prezydent podkreślił potrzebę ustanowienia nadzoru nad blisko 70 instytutami naukowymi Polskiej Akademii Nauk. Korporacja Polskiej Akademii Nauk obejmuje takie organy, jak prezydium, zgromadzenie ogólne i wydziały. Instytuty naukowe działają w pewnym stopniu niezależnie, chociaż ich przedstawiciele zasiadają w prezydium akademii.
„Dążymy do tego, aby akademia działała jako instytucja współzarządzana zarówno przez korporację, jak i instytuty. W naszej propozycji, która opiera się na naszych poprzednich sugestiach, dążymy do tego, aby korporacja sprawowała prawdziwy nadzór zarządczy nad instytutami. Podczas gdy ustawa obecnie stanowi, że taki nadzór sprawują prezydent i organy akademii, istniejące przepisy są tak wadliwe, że nie zapewniają żadnych mechanizmów wdrażania tego nadzoru. W konsekwencji instytuty nie mają odpowiedniego nadzoru, a działania poszczególnych dyrektorów są nieodpowiedzialne. Biorąc pod uwagę, że te instytucje są finansowane z budżetu państwa, kluczowe jest jasne zdefiniowanie mechanizmów nadzoru w ustawie” – podkreślił prof. Marek Konarzewski.
„Ponadto chcemy zwiększyć zaangażowanie instytutów w zarządzanie akademią poprzez zwiększenie reprezentacji dyrektorów w prezydium akademii oraz poprzez prawne powołanie nowego organu, Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Polskiej Akademii Nauk” – dodał.
Obecnie takie zgromadzenie istnieje, ale jest określone w statucie (a nie w prawie) i działa jako organ doradczy.
Według prezydenta propozycja umieszczenia instytutów pod nadzorem korporacji spotyka się z „oporem, a nawet całkowitym odrzuceniem” ze strony społeczności dyrektorów instytutów. „Dlatego w dyskusjach nad ustawą pojawiło się alternatywne rozwiązanie, które polega na przekazaniu instytutów pod nadzór ministerstwa. Wydaje się, że nie ma trzeciej opcji” – zauważył prof. Marek Konarzewski.
Zdaniem Prezesa Polskiej Akademii Nauk, sprawa ta będzie prawdopodobnie centralnym tematem dyskusji podczas najbliższego spotkania (26 marca) w Ministerstwie Nauki, w którym wezmą udział minister Marcin Kulasek, wiceminister Karolina Zioło-Pużuk, a także przedstawiciele prezydium uczelni, dyrektorzy instytutów i pracownicy.
„Ten problem musi zostać w końcu rozwiązany. Proponujemy, aby nadzór nad instytutami przez korporację ułatwił skuteczniejsze zarządzanie. Naszym zdaniem skorzysta na tym cała społeczność akademicka. Zapewnia to również stabilność, ponieważ gdyby instytut miał podlegać Ministerstwu Nauki, a w przyszłości ministerstwem kierowałaby mniej przychylna osoba, taki instytut mógłby potencjalnie stanąć w obliczu likwidacji” – stwierdził prof. Marek Konarzewski.
Zapytany o kwestie sporne z poprzedniego roku (takie jak przeniesienie nadzoru nad Polską Akademią Nauk z premiera na ministra nauki i regulacje dotyczące wyboru kanclerza), odpowiedział, że te kwestie zostały już omówione z nowym kierownictwem Ministerstwa Nauki. „Otrzymałem zapewnienia, że będziemy trzymać się rozwiązań korzystnych dla akademii” – podkreślił.
PAP zapytała także prof. Marka Konarzewskiego o ogólny kierunek zmian, jakie powinna wprowadzić reformowana akademia.
„Obecnie Polska Akademia Nauk jest postrzegana przez opinię publiczną jako zamknięta instytucja, która prowadzi prace naukowe, ale nie jest jasne, jaki rodzaj nauki uprawia. Staramy się obalić te stereotypy” – zauważył, podkreślając dwa główne kierunki.
Pierwszym, jak wspomniał, jest przywrócenie akademii roli doradczej dla organów rządowych. „Podejmujemy już kroki w tym kierunku, na przykład angażując naszych ekspertów w opracowywanie planów odbudowy i zarządzania Kotliną Kłodzką, która leczy się z kryzysu spowodowanego ubiegłoroczną powodzią. Bierzemy również udział w tworzeniu Wschodniej Tarczy i w kilku innych obszarach kluczowych dla kraju. Mam nadzieję, że uda się to wzmocnić, pozycjonując akademię jako pierwszy punkt kontaktowy, w którym decydenci szukają merytorycznej pomocy” – podkreślił.
Drugi kierunek to podniesienie potencjału naukowego i jakości badań prowadzonych w instytutach Polskiej Akademii Nauk. „Poziom nauki uprawianej w Polskiej Akademii Nauk jest już godny pochwały, ale aspirujemy do tego, by być jeszcze bardziej widocznym na światowej scenie naukowej, bo to jest nasz punkt odniesienia. Nowa ustawa pozwoli nam szybciej dostosowywać się do szybkich zmian w nauce światowej” – powiedział prezydent.
Podkreślił również problem niewystarczającego finansowania polskiej nauki. „Musimy jednak pamiętać, że finansowanie akademii pozostaje w tyle za finansowaniem uniwersytetów. Dotacje są zwiększane dla uniwersytetów, na przykład z powodu podwyżek wynagrodzeń dla pracowników naukowych, ale nie dla instytutów PAN. Dążymy do sprawiedliwego traktowania” – podsumował prof. Marek Konarzewski.
Nauka w Polsce, Agnieszka Kliks-Pudlik (PAP)
acp/ bar/ mhr/
