Rekonstrukcja wyglądu. Arch. Georgios Georgalis
Jaszczur z ogromnymi zębami – brzmi dosłowne tłumaczenie nazwy w języku greckim odkrytego nowego rodzaju i gatunku jaszczurki z eocenu (ok. 50 mln lat temu) z północnej Afryki. Terastiodontosaurus marcelosanchezi z długością 1 metra jest największym znanym przedstawicielem amfisbenów.
„Co więcej, nowy gatunek tych jaszczurek przystosowanych do podziemnego trybu życia charakteryzuje się ekstremalną morfologią zębów na górnej i dolnej szczęce, w przeciwieństwie do innych znanych gadów. Jego potężne, jak na jaszczurkę, szczęki mogły miażdżyć duże ślimaki żyjące w jego środowisku” – opowiadał w rozmowie z Nauką w Polsce dr hab. Georgios Georgalis z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie, pierwszy autor publikacji na ten temat, która ukazała się w czasopiśmie „Zoological Journal of the Linnean Society”.
Amfisbeny (Amphisbaenians) to charakterystyczne z wyglądu jaszczurki – w większości są pozbawione kończyn, wszystkie niemal wyłącznie żyją pod ziemią.
Dodatkowo amfisbeny charakteryzują się unikalnymi cechami morfologii zewnętrznej i szkieletu (zwłaszcza czaszki), które od dawna zastanawiały badaczy. „Przez długi czas uważano je za odrębną grupę gadów, odrębną od jaszczurek i węży, jednak ostatnie prace wykazały, że są to raczej jaszczurki blisko spokrewnione ze współczesną rodziną lacertidów. Amphisbaenians występują obecnie w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Afryce, na Bliskim Wschodzie i w kilku częściach południowej Europy (Półwysep Iberyjski i kilka greckich wysp)” – wyjaśnił paleontolog.
Opisywane gady żyły we wczesnej epoce eocenu (ok. 50 mln lat temu) na terenie dzisiejszej Tunezji. „Znaleźliśmy liczne szczęki i kręgi należące do wielu osobników – wszystkie z jednego stanowiska kopalnego, zwanego Chambi. Terastiodontozaur reprezentuje znacznie większą jaszczurkę: na podstawie skamieniałych szczęk oszacowaliśmy długość czaszki na ponad 5 cm i całkowitą długość ciała na około 1 m, co czyni nowy afrykański gatunek największym znanym amfisbenem wszech czasów” – podał naukowiec.
„Możemy spekulować, że tak duże rozmiary nowego amfisbena korelują z faktem, że ten przedział czasowy w historii Ziemi charakteryzuje się bardzo ciepłym klimatem i wysokimi temperaturami, co pozwoliło różnym grupom gadów ewoluować do naprawdę masywnych rozmiarów. Co więcej, w oparciu o ten bardzo duży rozmiar, ale także niektóre cechy czaszki uważamy, że masywny Terastiodontosaurus żył głównie na powierzchni, w przeciwieństwie do wszystkich współczesnych amfisbenów, które żyją w norach” – opowiadał badacz.
Jak wskazał, zapis kopalny amfisbenów jest bardzo ubogi, co nie pozwala na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków na temat pochodzenia i ewolucji tej grupy jaszczurek. „Nowy gatunek Terastiodontosaurus marcelosanchezi należy do szczególnej rodziny amfisbenów, zwanej Trogonophidae, która występuje obecnie w Afryce i na Bliskim Wschodzie, jednak ich zapis kopalny jest tak rzadki, że mamy bardzo ograniczoną wiedzę na temat ich ewolucji i przeszłej różnorodności. Nowe skamieniałości z Tunezji dostarczają zatem cennych nowych informacji na temat zapisu kopalnego amfisbenów z Afryki” – podał Georgios Georgalis.
W ocenie naukowca Terastiodontosaurus był „z pewnością imponującym zwierzęciem”. „Mnie przywodzi na myśl potwory z powieści i filmów science fiction, przykładowo takie jak piaskowe robaki z Diuny” – podsumował naukowiec.
Współautorami opisywanej publikacji są naukowcy z: Instytutu im. Senckenberga we Frankfurcie (Niemcy), Instytutu Nauk o Ewolucji Uniwersytetu w Montpellier (Francja), Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu oraz Narodowego Urzędu Górniczego w Tunisie (Tunezja). Badania zostały przeprowadzone w ramach projektu pt. „Nowe skamieniałości dostarczają nowych informacji na temat ewolucji kenozoicznych jaszczurek i węży z Europy i regionu okołośródziemnomorskiego”, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki.(PAP)
Nauka w Polsce, Agnieszka Kliks-Pudlik
akp/ bar/
