Zdjęcie: Adobe Stock
Naukowcy z Poznania twierdzą w Humanities and Social Sciences Communications, że osoby o przekonaniach religijnych są bardziej skłonne do popierania teorii spiskowych związanych ze zdrowiem i medycyną. Podkreślają, że muzułmanie i katolicy wykazują największą podatność na te przekonania.
Zespół badawczy składa się z prof. Piotra Jabkowskiego z Wydziału Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (UAM) w Poznaniu, prof. Jana Domaradzkiego, socjologa z Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, oraz dr Mariusza Baranowskiego z Wydziału Socjologii UAM. Zauważają oni, że wiara w teorie spiskowe dotyczące interwencji medycznych, w tym szczepień, nasiliła się, szczególnie w czasie pandemii Covid-19.
Poprzednie badania wskazują, że skłonność do wiary w teorie spiskowe jest uwarunkowana czynnikami takimi jak wiek, płeć, wykształcenie, przekonania polityczne i zaufanie do zasad naukowych. Jednakże ujawniono również, że wiara religijna odgrywa znaczącą rolę.
Polscy badacze odwołują się do analizy danych Eurobarometru zebranych w 2021 r. w 37 krajach europejskich dotyczących teorii spiskowych w dziedzinie medycyny. Twierdzą, że z tej analizy wynikają trzy główne wnioski.
Po pierwsze, te teorie przyciągają najwięcej zwolenników w regionie bałtyckim, na Bałkanach oraz w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowej. Wśród poszczególnych krajów najwięcej zwolenników teorii spiskowych mają Turcja i Bułgaria, podczas gdy najmniej mają kraje skandynawskie, Holandia, Wielka Brytania i Irlandia. Polska plasuje się pośrodku, obok krajów takich jak Węgry i Litwa.
Po drugie, osoby identyfikujące się jako religijne wykazują zauważalnie większą skłonność do teorii spiskowych w medycynie. Wreszcie, wśród osób religijnych z 37 badanych krajów, muzułmanie, katolicy, a następnie prawosławni chrześcijanie są najbardziej podatni na te teorie.
„Analiza tych danych na poziomie indywidualnym i ogólnokrajowym wskazuje, że religijność może być czynnikiem prognozującym wiarę w teorie spiskowe, wpływając na zachowania związane ze zdrowiem i wybory dotyczące interwencji medycznych” – stwierdzili autorzy badania.
Podkreślają potrzebę dalszych badań w tej dziedzinie, aby uzyskać głębsze zrozumienie, w jakim stopniu wiara religijna wpływa na te przekonania. Przyznają, że konieczne są również bardziej rzetelne metodologicznie badania.
Znaczącym przykładem powszechnie akceptowanej teorii spiskowej w medycynie jest bezpodstawne twierdzenie, że szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce u dzieci przyczyniają się do autyzmu, co zostało całkowicie obalone. W Stanach Zjednoczonych nie jest niczym niezwykłym, że ludzie wierzą, że Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) celowo utrudnia zatwierdzanie metod leczenia raka i innych chorób z powodu nacisków ze strony firm farmaceutycznych. Znaczna część respondentów (37%) wyraziła wiarę w tę ideę, podczas gdy kolejne 31% było niepewnych.
Holenderski psycholog społeczny, prof. Jan-Willem van Prooijen, w swojej książce „Psychologia teorii spiskowych” twierdzi, że angażowanie się w teorie spiskowe — czy to w medycynie, czy w innych dziedzinach — nie jest oznaką choroby psychicznej, ale nie powinno być uważane za nieszkodliwe zarówno z perspektywy indywidualnej, jak i społecznej. Twierdzi, że takie błędne przekonania mogą mieć głęboki wpływ na procesy myślowe i zachowania jednostek.
„Ludzkie działania są uwarunkowane ich przekonaniami; im bardziej irracjonalne są przekonania, tym bardziej irracjonalne jest wynikające z nich zachowanie” – twierdzi prof. Jan-Willem van Prooijen.
Holenderski psycholog zauważa, że atrakcyjność różnych teorii spiskowych jest ogromna i nie pojawiła się wyłącznie w czasach współczesnych — wiele z nich znalazło zwolenników w całej historii. Podstawowa zmiana dotyczyła metod rozpowszechniania, zwłaszcza za pośrednictwem Internetu, co ułatwia rozprzestrzenianie się wszelkich form dezinformacji. Znaczna część tej dezinformacji dotyczy zdrowia i medycyny.
Zbigniew Wojtasiński (PAP)
zbw/ pasek/
